Vrijheid en identiteit
Toespraak bij de Dodenherdenking bij het monument op de Bos en Lommerweg
Dames en heren,
Straks zijn we twee minuten stil. Straks herdenken we met elkaar diegenen die voor onze vrijheid gestorven zijn. Twee minuten is het stil op straat. Zoals ieder jaar.
En in die twee minuten horen we hem ongetwijfeld weer. Een zingende vogel ergens hier in de bomen om ons heen. Een merel. Melodieus fluitend. Zoals ieder jaar.
Dat zingen van die vogel is iets wat heel erg bij die merel hoort. Hij kan niet anders. Het is begin mei, dus moet hij zingen: dodenherdenking of niet. Het zit in de identiteit van het beestje. Vrij als een vogel fluit hij er lustig op los.
Dames en heren,
Het landelijke thema van deze dodenherdenking is “vrijheid en identiteit”. Twee moeilijke begrippen. Want wat is dat nu eigenlijk: “identiteit” ?
Het woord “identiteit” is afkomstig van het Latijnse ‘idem’, dat ‘hetzelfde’ betekent. Een groep mensen die een woongebied of specifieke gewoonten en tradities met elkaar delen, dezelfde taal spreken of een zelfde wereldbeschouwing of religie aanhangen, hebben een gemeenschappelijke culturele identiteit. En ook een individu ontleent zijn persoonlijke identiteit in belangrijke mate aan wat hij deelt met de andere leden van zijn cultuur.
Wat ons als mens van de vogels en andere dieren onderscheidt, is dat onze identiteit niet vastligt. Daarmee hangt ook de grote mate van vrijheid samen die het menselijk leven, in vergelijking met dat van andere dieren, kenmerkt. Wij worden niet louter voortgedreven door onze instincten en driften, maar dienen ons leven zelf vorm te geven. Wij mensen zijn “vrijer” dan de dieren om dingen te doen of juist te laten.
Vrijheid en identiteit staan op gespannen voet met elkaar. Beide hebben ruimte nodig om te ademen. In de Tweede Wereldoorlog is gebleken hoe gedachten over identiteit de vrijheid kunnen aantasten. Ideeën over de eigen superieure identiteit werden gebruikt om oorlogsgeweld en vervolgingen te legitimeren. Hoe kunnen we zulke ontsporingen in de toekomst voorkomen? Dat is de vraag die ons op een dag als vandaag bezighoudt. De vrijheid om de eigen identiteit te uiten, kan alleen bestaan als mensen rekening met elkaar houden. Het is moeilijk om hierin een middenweg te vinden. Een mens die zich volledig aanpast, gebruikt zijn vrijheid niet. Maar iemand die nooit rekening houdt met anderen, laat anderen geen vrijheid.
We zeggen vaak tegen elkaar dat Nederland een tolerant land is. In Nederland hebben mensen ruimte om af te wijken van het gemiddelde. Over de vraag wanneer de vrijheid om af te wijken een grens bereikt of zelfs overschrijdt, verschillen de meningen. Sommigen vinden dat de vrijheid om de eigen identiteit te beleven beperkt moet worden. Zij vinden samenhang een voorwaarde om vrijheid te behouden. Zij vinden Nederland te tolerant.
Dames en heren,
Vrijheid gaat over tolerantie. Tolerantie is niet iets wat altijd lekker voelt. Tolereren doet soms pijn, omdat het getolereerde indruist tegen je eigen ideeën, normen en waarden. Tegelijkertijd is tolerantie in een democratie als de onze het hoogste goed, omdat het de basis is van ieder vorm van vrijheid.
Omdat het de basis is van de vrijheid om te zijn,
van de vrijheid om te vinden,
van de vrijheid om te geloven.
van de vrijheid om te worden.
Omdat het de basis is van de vrijheid om te zijn wie je wilt.
Omdat tolerantie de basis is van de vrijheid van identiteit.
Dames en heren,
Zo meteen zijn we twee minuten stil. Zo meteen herdenken we met elkaar diegenen die voor onze vrijheid gestorven zijn. Twee minuten is het stil op straat. Zoals ieder jaar. En misschien, heel misschien, horen we het zorgeloze gefluit van de merel.
Jeroen Broeders
Amsterdam, 4 mei 2009